Personel İstihdam Yöntemleri
Çin Halk Cumhuriyeti yasalarına göre firmalar, ne kadar ve kaç tane personele ihtiyaçları olduğuna, ne zaman ve hangi yöntem ile personel istihdam edeceklerine kendileri karar verebilmektedir. Bugün işletmeler çeşitli kanallardan işçi bulabilmekte ve istihdam edebilmektedir.
İş ve İşçi Bulma Acentaları
Bugün ÇHC’deki iş ve işçi bulma acentalarının çoğunluğu, devlet iş ve sosyal güvenlik daireleri ve personel daireleri denetimi ve idaresi altında çalışan organizasyonlardır. Ayrıca, özel firmalar, organizasyonlar ve bireyler tarafından işletilen iş ve işçi bulma acentaları da bulunmaktadır. Sözkonusu acentalar genellikle “İstihdam Merkezi” (Employment Center), “İnsan Kaynakları Pazarı” (Human Resources Market) ve benzeri şekillerde adlandırılmaktadır. Son yıllarda, profesyonel personel avcısı (head hunting) firmalar kurulmuştur. Devlet iş ve sosyal güvenlik daireleri ve personel dairelerince işletilen iş ve işçi bulma acentaları, genellikle personel bulunması, personel sicil yönetimi ve sosyal sigorta ile ilgili konuların idaresi gibi standard hizmetler vermektedir. Ayrıca, sözkonusu acentalar çok büyük insan kaynakları bilgi bankasına sahip olup, şirketlerin her düzeyde ve yüksek kalitede tecrübeli yöneticiler bulmasına ilişkin ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir.
İş ve işçi bulma acentasının hizmetinden faydalanmadan önce bir işletme, ilgili acentadan hukuki statüsünün ispatını, devlet iş ve işçi bulma dairesince düzenlenmiş faaliyet onay sertifikasını, verilen hizmetin kapsamına ilişkin bilgileri, fiyat çizelgesini (Charge Standard), yönetici pozisyonundaki firma yetkililerinin isim ve telefon numaralarını ve benzeri belgeleri ve bilgileri talep edebilmektedir.
İş ve işçi bulma acentası görevlendirir iken işletmeler, firma hakkında tanıtıcı bilgilerin yer aldığı bir mektubu, firmanın faaliyet lisansı veya hukuki kişilik olarak tescilini ispatlayan diğer benzer belgeleri, ihtiyaç duyulan personelin özelliklerinin belirtildiği aranan personel profili, işe alma işlemlerinden sorumlu firma yetkilisinin kimlik bilgilerini ilgili acentaya vermelidir. İhtiyaç duyulan personelin özelliklerinin belirtildiği aranan personel profili, firma hakkında özet bilgiyi, işe alınacak işçi sayısını, işin türünü, işin gereklerini, işe alma şartlarını (terms of employment), yan ödemeler veya sosyal haklar ve iş güvencesi ile ilgili bilgileri ve benzeri hususları içermektedir.
Kitle Haberleşme Araçları (Mass Media)
Yerel iş ve sosyal güvenlik dairesinin ön onayı ile firmalar, gazeteler, dergiler ve radyo/TV istasyonları gibi kitle haberleşme araçlarına işçi bulma ilanları verebilmektedir. Sözkonusu ön onay olmaksızın işçi bulma ilanlarının kitle haberleşme araçlarında yayımlanmasına müsaade edilmemektedir.
İnsan Kaynakları Fuarları
Günümüzde insan kaynakları fuarları, en popüler yeni personel bulma yollarından biridir. Sözkonusu fuarlar, personel alımı yapmayı planlayan şirketlerin genel olarak üniversite mezunu adaylar ile mülakatlar yapabilmesi için özel olarak düzenlenen tecrübeli yöneticiler bulma fuarları ve yabancı sermayeli işletmeler için yeni yerel personel bulma fuarları gibi organizasyonlardır. Bahsekonu fuarlarda, genellikle katılımcı firmalar işçi bulma ve işe alma standları açmakta ve iş arayanlar belli bir giriş parası vererek sözkonusu standları ziyaret etmekte ve iş ve işçi bulma acentaları yetkilikleri ile görüşmelerde bulunmaktadır.
Anılan fuarlar vasıtasıyla personel bulmayı ve iş vermeyi planlayan işletmeler, fuarın iyi organize edilip edilmediği ve organizatör firma ya da firmaların kredibilitesi gibi çeşitli ögeleri dikkate alarak fuara katılma kararını almaktadır.
İstihdam Prosedürü
İş akdinin imzalanması
ÇHC İş Hukukuna göre, iş akdi birey (işçi) ve firma (işveren) arasında imzalanmak zorundadır. Ayrıca, işçiler, işveren/firma ile toplu olarak sözleşme imzalayabilmektedir. Sözleşme, firma ile işçi arasındaki ilişkinin temelini oluşturmaktadır. İş Hukuku ve diğer ilgili düzenlemeler, iş akdinin süresi, sözleşmenin değiştirilmesi, feshedilmesi veya sonlandırılması koşulları ve sözleşmenin feshedilmesi halinde tazminat şekil ve miktarını ve benzeri konulardaki zorunlu kuralları ve şartları açıkca belirtmektedir. Yerel iş ve işçi bulma dairesi tarafından temin edilen “İstihdam Elkitabı”, iş akitlerinin oluşturulmasında firmalar tarafından referans olarak kullanılmalıdır.
Sözleşmenin tasdiki
Sözleşmenin tasdiki, devlet istihdam yönetim dairesince bir işveren ile işçisi arasında imzalanmış tüm iş akitlerinin her yönü ile teftişi, teyidi ve onayı şeklindeki hukuki bir sürecidir. Başka bir deyişle, sözleşmenin tasdiki, bir iş akdinin hukuki olarak geçerli olduğunun teyidi anlamına gelmektedir. Bugün firmalar/işverenler ile çalışanları arasında imzalanmış bütün iş akitlerinin tasdiki zorunludur.
Firma veya işveren, iş akdinin imzalanması sonrası işçinin çalışmaya başladığı tarihi izleyen 30 gün içinde iş akdinin tasdiki için yerel istihdam yönetim dairesine ilgili iş akdini ve dilekçesini sunmalıdır. Toplu iş akdi durumunda, yerel istihdam yönetim dairesine kayıt ettirilmelidir. Toplu iş akdi, istihdam yönetim dairesinin ilgili sözleşmeyi almasından sonraki 15 gün içinde herhangi bir itiraz olmaz ise, yürürlüğe girmektedir.
Sözleşmenin tasdikinde istenen belgeler aşağıdaki gibidir (İstenen belgeler listesi bölgesel olarak değişebildiğinden ilgili yerel dairelere sorulması tavsiye edilmektedir.)
- İş akdi ve bir sureti;
- Faaliyet lisansı veya bir sureti;
- Hukuki temsilci veya yetkilendirilmiş kişinin kimlik belgesi;
- İstihdam edilen kişinin ikametgah kayıtının ispatı veya kimlik kartı;
- İstihdam edilen kişinin eğitim düzeyinin ispatı, sağlık raporu, İş Elkitabı (Labor Handbook) ve diğer ilgili bilgiler.
Kişisel dosya yönetimi (Sicil)
İlgili firma/işveren veya muhkim temsilciliği, Çinli çalışanların kişisel dosyalarının idaresi için insan kaynakları üzerinde uzmanlaşmış acentaları görevlendirebilmektedir. Sözkonusu acentalar, ilgili çalışanların cari çalışma yerlerine veya ikametgah kayıtlarının bulunduğu yerde yerleşik olmalıdır. Anılan acentaların verdiği hizmetler, işçinin kimliğinin teyidi, maaş izleme kayıtları ve politik raporları (yurtdışı seyahatleri için) içermektedir. Teknik kabiliyetlerinin değerlendirilmesi, sözleşmenin tasdik prosedürünün tamamlanması ve sosyal sigorta gibi diğer hizmetleri de sağlanmaktadır.
Sosyal sigorta (Sosyal güvenlik)
Sosyal güvenlik zorunludur. Çin Halk Cumhuriyeti’nde kanun ile kar elde etmeyen bir sosyal güvenlik sistemi kurulmuştur. Sözkonusu sosyal güvenlik sistemi, iş ve sosyal güvenlik dairelerince idare edilmektedir.
ÇHC’de beş tip sosyal sigorta bulunmaktadır:
- Emeklilik veya yaşlılık
- Sağlık
- İşsizlik
- İş kazaları
- Çoçuk-büyütme
Anılan beş tür sigorta arasında yaşlılık, sağlık ve işsizlik sigortaları primleri işveren ve çalışan tarafından ortaklaşa ödenir iken iş kazaları ve çoçuk-büyütme sigortalarının primlerinin ödenmesi işverenin sorumluluğundadır.
Sosyal sigorta sorumluluğu
Tüm şirketler, firmayı yerel sosyal güvenlik kurumuna kayıt ettirmek, sosyal güvenlik plan veya programlarına iştirak ve aylık bazda sosyal sigorta ödemelerini yapmak zorundadır. Çalışanlar tarafından ödenmesi gereken sosyal güvenlik primleri payı, işverenlerce çalışanların aylık maaşından kesilmekte ve takiben ilgili mercilere ödenmektedir.
Sosyal güvenlik kayıt detaylarında herhangi bir değişiklik olduğu takdirde, değişime uygun şekilde ilgili kayıtlar yenilenmek zorundadır. Firmanın feshedilmesi, bir başka firma ile birleşmesi veya iflas etmesi nedeniyle firmanın sosyal güvenlik primlerinin ödenmesi şeklindeki sorumluluğunun son bulması ile firma eş zamanlı olarak ilgili sosyal güvenlik kaydını sildirmelidir.
Sosyal güvenlik bildirimi ve prim ödemesi
Firmalar, sosyal güvenlik primlerinin çalışanların maaşından kesilmesi, işveren payı ile birlikte ilgili daireye ödenmesi ve benzeri konulara ilişkin hazırlanan ayrıntılı firma sosyal güvenlik raporunu, her ayın beşinci iş günü mesai saati bitimine kadar yerel sosyal güvenlik kurumuna sunmalıdır. İlgili kurum, sözkonusu raporu iki gün içinde incelemekte ve incelemenın sonucu olumlu olduğu takdirde onaylamaktadır. Onaylanmış raporun alımını takiben üç gün içinde firma, bankası aracılığıyla veya çek ile sosyal güvenlik primini bir defada ödemek zorundadır.
Sosyal güvenlik primleri
- Temel İhtiyarlık (Emeklilik) Sigortası: Genel olarak işverenin katkısı, çalışanların hesabı altında kesilen miktar dahil olmak üzere toplam primin miktarının % 20’sini aşmamaktadır. Fiili katkının yüzdesi, vilayet idarelerince belirlenmekte ve bölgeden bölgeye değişebilmektedir. Çalışanın emeklilik sigortası primine katkısı, bir önceki yıl boyunca elde ettiği ortalama aylık maaşının % 8’ine kadar çıkmaktadır. Sözkonusu ortalama aylık maaş, işveren ve çalışan tarafından ödenecek sosyal güvenlik pirimlerinin hesaplanmasında temel olarak alınmaktadır.
- Temel Sağlık Sigortası: Sözkonusu sigorta işveren ve çalışan tarafından ortaklaşa olarak ödenmektedir. Genel olarak işveren tarafından ödenen prim miktarı, toplam miktarın yaklaşık % 6’sı olur iken çalışan maaşının % 2’si kadar katkıda bulunmaktadır.
- İşsizlik Sigortası: İşveren tarafından ödenen prim miktarı bölgeden bölgeye değişir iken (Guangzhou’da toplam tutarın % 2’si kadardır) çalışanlar maaşlarının yaklaşık % 1’i kadar katkıda bulunmaktadır (Guangzhou’da % 1’dir).
- İş Kazası Sigortası: Prim miktarları, risk tipine, iş kazasının türüne ve mesleki hastalıkların çıkma olasılığına bağlı olarak çeşitlilik göstermektedir. Fiili prim oranları iş ve işçi bulma dairesince belirlenmektedir.
- Çoçuk – Yetiştirme Sigortası: Prim miktarı işletmenin toplam maaş ödemesinin belirli bir yüzdesi ile hesaplanmaktadır (Guangzhou’da % 0,7’dir.).